سالم زیبا

قدمت عمل ایمن‌سازی به صدها سال پیش بازمی‌گردد. راهبان بودایی برای کسب ایمنی دربرابر نیش مار، سم آن را می‌نوشیدند و چینی‌ها در قرن 17 آبله‌کوبی انجام می‌دادند؛ یعنی برای ایمن شدن دربرابر آبله، اندکی از عفونت آبله گاوی را ازطریق پوست وارد بدن خود می‌کردند.

ادوارد جنر که در غرب پایه‌گذار واکسیناسیون شناخته می‌شود، در سال 1796 یک پسر 13 ساله را با واکسن آبله گاوی مایه‌کوبی کرد و ایمنی‌سازی علیه بیماری آبله را به دیگران نشان داد. در سال 1798، نخستین واکسن آبله ساخته شد. در قرن‌های 18 و 19، کاربرد سیستماتیک ایمنی‌سازی جمعی دربرابر آبله، میزان ریشه‌کنی این بیماری را در سال 1979 به اوج خود رساند.

آزمایش‌های لویی پاستور منجر به توسعه‌ی واکسن زنده ضعیف‌شده‌ی وبا و واکسن غیرفعال سیاه‌زخم شد (به‌ترتیب در سال‌های 1897 و 1904). واکسن طاعون نیز در اواخر قرن 19 ساخته شد. در فاصله‌ی سال‌های 1890 تا 1950، توسعه‌ی واکسن‌های ضد باکتری گسترش پیدا کرد و یکی از واکسن‌هایی که در آن زمان ساخته شد، واکسن ب‌ث‌ژ (باسیل کالمت گوئرین) بود که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در سال 1923، الکساندر گلنی روشی را برای غیرفعال کردن سم کزار با استفاده از فرمالدهید تکمیل کرد. در سال 1926، از همین روش برای توسعه‌ی واکسنی علیه اسهال استفاده شد. توسعه‌ی واکسن سیاه‌سرفه بیشتر طول کشید و یک واکسن سلولی کامل برای نخستین بار در آمریکا در سال 1948 مجوز دریافت کرد.

روش‌های کشت بافت ویروسی در سال‌های 1950 تا 1985 توسعه پیدا کرد و منجر به ابداع واکسن غیرفعال فلج اطفال (سالک) و واکسن زنده ضعیف‌شده خوراکی فلج اطفال (سابین) شد. ایمنی‌سازی گسترده دربرابر فلج اطفال، این بیماری را از بسیاری از کشورهای جهان ریشه‌کن کرد. در ادامه، از سویه‌های ضعیف‌شده‌ی سرخک، اوریون و سرخچه برای تولید واکسن استفاده شد.

واکسن

با وجود دستاوردهای عظیم برنامه‌های ایمن‌سازی، همیشه برخی از گروه‌ها دربرابر واکسیناسیون مقاومت کرده‌اند. اواخر دهه‌ی 1970 و 1980، افزایش دعاوی قضایی مرتبط با واکسن‌ها موجب کاهش سودآوری تولید واکسن و کاهش شمار شرکت‌های تولید‌کننده‌ی واکسن شد.

دو دهه‌ی گذشته، عصر کاربرد ژنتیک ملکولی و افزایش دانش در زمینه‌ی ایمونولوژی، میکروبیولوژی و ژنومیک مورد استفاده در علم تولید واکسن بوده است. موفقیت‌های حاضر شامل توسعه‌ی واکسن‌های نوترکیب هپاتیت B، واکسن غیرسلولی سیاه‌سرفه (که به‌جای کل سلول فقط ترکیباتی از آن را دارد و احتمال بروز واکنش‌های منفی دربرابر آن بسیار کمتر است) و توسعه‌ی تکنیک‌های جدیدی برای تولید واکسن آنفلوآنزای فصلی است.

ژنتیک مولکولی، مسیری روشن بر علم واکسن گشوده است. ازجمله پیشرفت‌های مهم در این زمینه، توسعه‌ی سیستم‌های جدید تحویل دارو (مانند واکسن‌های DNA، وکتورهای ویروسی، واکسن‌های گیاهی و فرمولاسیون‌های موضعی)، مواد کمکی جدید، توسعه‌ی واکسن‌های اثربخش سل و واکسن‌های محافظت‌کننده دربرابر سیتومگالوویروس (CMV)، ویروس هرپس سیمپلکس (HSV)، ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV)، بیماری استافیلوکوک، استرپتوکوک، آنفلوآنزای پاندمی، شیگلا، HIV و شیستوزمیازیس بوده است. واکسن‌های درمانی نیز ممکن است به‌زودی برای آلرژی‌ها، بیماری‌های خودایمنی و اعتیاد در دسترس قرار گیرد.

سیستم ایمنی 

سیستم ایمنی، شبکه‌ای از سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌هایی است که با هم کار می‌کنند تا از بدن دربرابر اجرام مضر دفاع کنند. وقتی باکتری‌ها، ویروس‌ها و دیگر اجرام وارد بدن می‌شوند، تکثیر می‌یابند و به بدن حمله می‌کنند. این تهاجم، عفونت نامیده می‌شود و عفونت موجب بیماری می‌شود. سیستم ایمنی ازطریق مبارزه با اجرام مهاجم از بدن دربرابر بیماری محافظت می‌کند.

سیستم ایمنی همیشه در بدن درحال گشت‌زنی است. وقتی به یک جرم مهاجم برخورد می‌کند، به آن حمله می‌کند. این عمل، پاسخ ایمنی نام دارد. در ابتدا سیستم ایمنی هشدار می‌دهد که در قسمتی از بدن عفونتی رخ داده است. در ادامه، آنتی‌بادی‌هایی برای مقابله با عفونت تولید می‌شوند. این فرایند ممکن است چندین روز طول بکشد. آنتی‌بادی‌ها به اجرام حمله می‌کنند و آن‌ها را از بین می‌برند. پس از آن، سیستم ایمنی، آن جرم را به‌خاطر می‌سپرد. اگر جرم دوباره به بدن حمله کند، بدن آن را شناسایی می‌کند و به‌سرعت آنتی‌بادی‌های مخصوص به‌سوی او می‌فرستد؛ بنابراین فرد بیمار نخواهد شد. این حفاظت علیه یک بیماری خاص، ایمنی نامیده می‌شود. در بسیاری از موارد، ایمنی به شرح گفته‌شده برای کل زندگی تداوم خواهد داشت.